"Alberto Breccia meslektaşı Hugo Pratt'ın sahip olduğu başarı ve şöhretle hiç tanışmadı ve teşvik görmedi, hakkında sayısız deneme, biyografi, sanat kitapları yazılmadı. Eleştirmenler bugün Breccia'nın yeteneğini ve çizgiroman dünyasına önemli etkisini tereddütsüz takdir ediyorsa da, yaklaşımları oldukça saygılı bir mesafeyle ve belli bir korkuyla oluyor. Ona uzaktan hayranız, ama onu okuyan ve seven izleyicileri ne yazık ki hâlâ çok sınırlı."
Böyle deniyor, hakkında yapılmış bir bibliyografi çalışmasında Alberto Breccia için. Geçen hafta 'Gammaz Kalp' ile tadı damağımda kalan sanatçının bir küçük çalışmasını da ben hazırladım. Aksilik olmazsa bir diğeri de sırada.
The Tell-Tale Heart "Geveze (Gammaz) Yürek" Edgar Allan Poe'nun, ilk defa Ocak 1843'te James Russell Lowell'ın The Pioneer isimli dergisinde yayımlanan kısa öyküsüdür.
Poe'nun aklın karanlık yollarına nüfûz etmedeki başarısının güçlü bir örneği olan bu hikâye, takıntılı ruh haliyle işlediği cinayette bir anlamda 'haklılığına' bizi ikna etmeye çabalarken, öte yandan vicdanıyla çatışmak zorunda kalan canînin anlatısıdır.
Üzerinde çok tartışılmış ve pek çok farklı sinema eserine doğrudan kaynaklık etmiş ya da dolaylı esin kaynağı olmuş ve hattâ ortaöğrenim kitaplarına dahi girmiş bu hikâyeyi çoğumuz biliriz. Ama geçen hafta benim yaptığım gibi tekrar ele alıp benim deyimimle 'multimedya okuma' yapmanın tadını paylaşmak istersiniz belki diye küçük bir toparlama yaptım... Bir göz atalım;
Türkçe birden fazla çevirisini nette bulmak mümkün, hattâ 'fan' çevirilerini bile. Ben size yazar-çevirmen Aslı Akarsakarya'nın kendi blogunda yayınladığı çevirisini öneriyorum burada; [ asliakarsakarya.wordpress.com/edgar allan poe/gammaz yurek ]
Ayrıca arzu ederseniz İngilizce ve bu Türkçe metnin .pdf hâli de şurada;
Çizgi uyarlaması olarak gotik deyince yine akla geleceği gibi Reed Crandall'ın Creepy sayı 3'de yayınlanmış çalışmasından söz etmek gerekiyor tabii. Bu versiyonun bizdeki eski Korku magazinlerde yayınlandığını hatırlamıyorum. Ama Lal Kitap'ın 2011 baskısı Creepy Korku Koleksiyon Serisi 1. ciltde Ayşe Karsel Zaimoğlu'nun çevirisiyle mevcut. Ayşe hanım neden "Öykü Anlatan Kalp" diye birebir çevirmiş başlığı bilemiyorum ama gerisi çok tatmin edici. Ayrıca Crandall'ın hikâyeye farklı ve sürprizli bir final çizme çabasına da dikkat çekmek lâzım.
Asıl önem arzeden çizgi uyarlama ise bence, Latin Amerikalı sanatçı Alberto Breccia'nın 1974 tarihli artistik çalışması; "El Corazon Delator". Hikâyenin hastalıklı ruhu üstad Breccia'nın kaleminde yeniden üslûplandırılmış. Çevirisini yapacaktım ki bir de baktım mr.yer6 arkadaşım epey evvel bu görevi bihakkın yerine getirmiş hem de şiirsel bir dille. Böylece nefis bir 'çizgide üslûplandırmanın sözel üslûplandırmayla takviyesi' ortaya çıkmış. Kendisinden aldığım izinle paylaşıyorum;
Çizgi uyarlamada yine latin Amerikalı sanatçı Ricardo Villamonte'nin ve yine 1974 tarihli, Scream (Skywald) dergisindeki orijinal metne sadık çalışması görülmesi gereken bir örnek olarak duruyor.
Ayrıca;
Denny O'Neil ve Tom Palmer, Chamber of Darkness sayı 3 (1969),
Mike Golden, Marvel Classics Comics sayı 28'de (1977),
Rick Geary, Graphic Classics: Edgar Allan Poe (2004),
ve özellikle,
Richard Corben, Edgar Allan Poe's Haunts of Horror sayı2 (2013) denemesi dikkate değer.
Fazla söze gerek bırakmayacak bir paket oluşturan yukarıdaki çizgihikâyeleri bir arada inceleme imkânını alttaki bağlantıya tıklayarak bulabilirsiniz;
Hikâyenin sinema uyarlamaları ise 10'dan fazla (uzunu, kısası, animasyonu...) Ama benim özellikle üzerinde durmak istediğim üç çizgifilm var.
1953 tarihli önemli bir çizgifilm, Ted Parmelee'nin yönettiği, James Mason tarafından seslendirilmiş olan ve İngiltere'de ilk x-rated çizgifilm olma vasfına sahip bir yapım.
Bir diğer çizgifilm ise Raul Garcia'ya Granada'da, 12. Uluslararası Genç Filmciler Festivali'nde En iyi İspanyol kısa filmi ve en iyi yönetmen dallarında ödül kazandıran 2005 tarihli ilginç yapım. Filmin özelliği, yukarıda sözünü ettiğim Alberto Breccia'nın çizgisinden ilham almış ve anlatıcı olarak da Bela Lugosi'nin 1940'larda yaptığı bir TV programındaki hikâyeyi okuduğu ses kaydının kullanılıyor olması. Garcia filmiyle ilgili şöyle diyor; "Yetişme çağımda beni etkilemiş olan tüm sanatçılara -Lugosi, Breccia, Hitchcock, Milton Canniff, Creepy ve Eerie korku dergileri- bir saygı duruşu, bir anlamda hepsi filmde temsil ediliyorlar."
Gregor Dashuber ve Annette Jung'un 2006 tarihli "Der Verrückte, das Herz und das Auge" (Gammaz Yürek ve Göz) da söz etmeden geçemeyeceğim bir diğer güzel çizgifilm. İşe mizah katarak konuyu ele alıyor, iyi de yapıyor.
Film listesi sıralamakla bitmiyor, onun için biz 'çizgilerde' bırakalım.
Ben bu yolculuktan çok şey öğrendim ve çok zevk aldım. İlginizi çektiyse siz de bir göz atın derim..
"Tell Tale Heart", Bernie Wrightson (Tuval üzerine yağlıboya)
Frank Cappa Brezilya'da (Frank Cappa en Brasil)
2. hikâye, "Karnaval"
1981 Manfred Sommer
"Bir keresinde bir kız İskandinav ya da
Hollandalıya benzediğini söyler ona. “Sarışın olduğum için mi” diye sorar o da. “İspanya
ve İtalya'da da mavi gözlü sarışınlar var. Hattâ Rus, Fransız, İngiliz, Alman, Yahudi
de olabilirim... hepsi mümkün. Adım Frank. Yazar ve gazeteciyim. Kanada
pasaportum var ama nereli olduğumu gerçekten ben bile bilmiyorum...”
Sadece Manfred Sommer’in kendini Avrupa’nın
tartışmasız en önemli çizgiroman ustalarından biri olarak kabul ettirmesini
sağlayan değil, aynı zamanda yarattığı en önemli karakter olan Frank Cappa’nın
da ruh halini anlayabilmek için, buradan başlamanız gerekir, kısa olduğu kadar
dokunaklı, “Karnaval” adlı bu öykünün sayfaları arasında yeralan bu diyalogdan."
...diyor “Mercanti Di Schiavi” (Köle Tüccarları) adlı Manfred Sommer çizimi Tex için, sanatçıyla yaptıkları “Manfred Sommer: Frank Cappa Adına”
başlıklı söyleşilerinin girişinde Mario Faggella ve Graziano Frediani...
İki küçük bilgi notu;
* Bölüm önlerindeki yağlı boya resimler Sommer'e ait çalışmalardır. Sanatçı 90'larda kendini iyiden iyiye resim yapmaya vermişti. Manfret Sommer'in kariyerinde çizgiromanın paralelinde ayrı bir öneme sahipti resim.
* Portekizce kelime ve cümlelerin altyazılarını ben ekledim. Orijinal baskıda bu açıklamalara gerek görülmemiş doğal olarak, çünkü İspanyolca bilen birisi için anlaşılamayacak sözler değil.
Bogie Denen Adam'ı 12 yıl kadar gecikmeyle okuyup ve kendime "Neredeydi benim aklım şimdiye kadar ulan!" dedikten sonra, sıradan koleksiyoncu yaklaşımıyla başlamıştım toplamaya. Zor oldu ama farklı versiyonları da dahil yayınlanmış dört ayrı Bogie Man serüvenine eriştim. Böylece sonuncusu hariç üçünü bir solukta okumuş oldum. Diğerini de yakındır halletmem, darısı başınıza.
Yani demem o ki, çok sevdim. İngiliz mizahından hoşlanan (ve hâlâ bu kitabı okumamış olan) ÇR severlere Aksoy'un yayınını şiddetle tavsiye etme gereğini hissederek, kısaca bir de açıklayayım. Ağır kişilik bozukluğu sorunuyla tedavi altında tutulan ve kendini Bogard, daha doğrusu Bogard'ın dedektif karakterleriyle özdeşleştiren bir kişinin hastahaneden kaçarak Glasgov sokaklarını birbirine katmasının matrak hikâyesi. Çeviri akıllıca davranılarak Mehmet Harmancı'ya emanet edilmiş. Kitap Bogie'nin dört hikâyesinin ilk ikisini içeriyor.
'Toplama' sürecinde kronolojisi içerisinde yer alan bir ayrıntı dikkat çekiciydi. Aşağıdaki yayınlanma listesinde de fark edildiği gibi, Aksoy baskısındaki 2. hikâye ilk olarak Toxic! adlı dergide 'The Chinese Syndrome' adıyla Cam Kennedy tarafından çizilmiş ama nedense, bitirilemeden 'bitmiş' gibi yapılarak iki sayı sonra 3. hikâyeye 'Manhattan Project'e geçilmiş, tabii Robin Smith çizgileriyle. Bu durumda Kennedy ile kavga çıktığı düşünülebilir doğal olarak.
Bundan kısa süre sonra 1993'de ise Tundra Publishing, aynı hikâyeyi Chinatoon olarak, silbaştan Robin Smith'e çizdirerek kitap halinde yayınlamış. Bu iki yetenekli çizerin hoş bir aynı sayfa metnini ayrı çizimleriyle size örnekleyeyim dedim, renklisi Cam Kennedy. (bkz. şekil 2 ve 3)
Robin Smith'in çizgileriyle, John Wagner ve Alan Grant gibi iki önemli İngiliz yazarın kaleminden çıkma bu kitabı kaçırmamanızı tavsiye ederim. Piyasada hâlâ 0km.'de de bulunabiliyor.
Vikipedinin verdiği kronolojik yayın dizilimi düzgün ve açıklayıcı olmaktan uzak, o nedenle kendi sıralamamı da veriyorum -ola ki lâzım olur diye;
Bogie Man / Fat Man Press [09,1989]
(John Wagner, Alan Grant - Robin Smith) /4 sayı
Bogie Man / John Brown Publishing [1991] /128 sayfa The Chinese Syndrome / Toxic! 02-09 [04.04.1991]
(çizen: Cam Kennedy) /yarım
The Manhattan Project / Toxic! 11-21 [06.06.1991] The Chinese Syndrome / Apocalypse Present 04 [07.1991]
/Toxic!'de yayınlanan haliyle
The Manhattan Project / Apocalypse Present 06 [09.1991] The Manhattan Project / Tundra Publishing [1992] /4 sayı Chinatoon / Tundra Publishing [1993]
(çizen: Robin Smith) /The Chinese Syndrome'un tekrar çizimi /4 sayı
The Bogie Man: İlk kitap ve Chinatoon / Pocket Books [1998] /224 sayfa Bogie Denen Adam: İlk kitap ve Chinatoon / Aksoy Yayıncılık [08,1999]
(Türkiye)/224 sayfa
The Bogie Man: İlk kitap ve Chinatoon / MagicPress Comics [2000]
(İtalya) /224 sayfa
Return to Casablanca / Judge Dredd Megazine 227-233 [11.01.2005]
Straponten ve Yeşim Maske (Strapontin et le masque de jade)
1965, 10. hikâye
Yazan: Acar
Çizen: Berck
Goscinny'nin yazmayı bırakıp, bir diğer üstad Jacques Acar'ın işi devraldığı sayı. Dizi lezzetinden bir şey kaybetmiş gibi görünmemekle birlikte, üslûp farklılığı hissedilebiliyor.
Bu hikâyede de, kapaktan farkedildiği üzre, Mis Lou ile birlikte farklı bir diyara sürükleniyoruz(!) :)
"Alman baba ve Andaluzyalı anneden 27 mayıs 1933’de San Sebastian’da doğdu. Daha iki haftalıkken Barselona’ya götürüldü, büyüyüp öğrenim göreceği yere. 21’inde, Fransa’ya göç etti, daha sonra da Belçika’ya. Her iki ülkede de bulunuşu, zaten 14 yaşından beri çalışmaları yayınlanıyor olmasına rağmen mesleki amaçlıydı. Sonunda Belçika’dan yasadışı göçmen olması sebebiyle sınırdışı edildi, 48 saat içinde işinden, evinden, sahip olduğu her şeyden ayrılmak zorunda kaldı. «Güç belâ öğrenebiliriz hayatı -der-, çünkü bütün zamanımızı hayatta kalmayı öğrenmekle harcarız.»
Bu albümde sizlere, Brezilya ve Paraguay’da (coşkulu bir gezgin tarafından) tutulmuş bazı ilgi çekici renkli notları sunuyoruz."
